O tym Ci w szkole nie powiedzą. #1 Amfetamina i metamfetamina

W twoje pięćdziesiąte urodziny dowiadujesz się, że masz raka płuc w stadium IIIA. Jesteś zmęczonym życiem, bardzo dobrze wykwalifikowanym nauczycielem chemii, który zaprzepaścił swoją szansę na sukces. W sumie nie masz nic do stracenia. Chcesz zapewnić dobry byt rodzinie po swojej śmierci. Zaczynasz współpracować ze swoim byłym uczniem. Zbierasz sprzęt i odczynniki. Syntetyzujesz metamfetaminę i handlujesz ją z przestępczym światkiem. Po pewnym czasie przyjmujesz pseudonim “Heisenberg”. Przechodzisz przemianę w coraz to zimniejszego, groźniejszego gracza rynku narkotykowego.

***

Rok 1940 r. II Wojna Światowa. Jesteś żołnierzem armii niemieckiej. Powszechnie stosuje się środek Pervitin (chlorowodorek metamfetaminy). Produkt niemieckiej firmy Temmler. Opatentowany przez chemików Hauschild i Dobke. Używany jest powszechnie w piechocie, w siłach powietrznych, po załogi czołgów. Wśród pilotów Luftwaffe znany jako Stuka-Tabletten, a czołgiści nazwali go Panzerschokolade („Tank-Chocolates”). Stymulował do działania i przedłużał czas czuwania. Podnosił na duchu, zwiększał koncentrację oraz pomagał walczyć ze zmęczeniem. Plotka głosi, że Adolf Hitler już od 1937 r. regularnie go zażywał.

***

Jesteś owdowiałą kobietą w średnim wieku, która marzy, aby zostać gwiazdą telewizji. Masz syna o imieniu Harry. Zażywasz tabletki odchudzające, zawierające amfetaminę przepisane przez lekarza. Rozpaczliwie chcesz wyglądać szczupło i zmieścić się w czerwoną sukienkę z młodości. Czekając na telefon z informacją o wyniku castingu do programu TV powoli uzależniasz się od środka na odchudzanie. Sara, czyli jedna z bohaterek powieści “Requiem dla snu” rozwija psychozę amfetaminową. Trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie w tej historii leczona jest elektrowstrząsami.

***

Jako, że muzyka to dusza wszechświata. Nie może zabraknąć nawiązania do amfetaminy w utworach rockowych. Elliott Smith w piosence “St. Ides Heaven”  śpiewa “when I’m walking out between parked cars / with my head full of stars / high on amphetamines”. The Rolling Stones w utworze „Can’t You Hear Me Knocking” odnosi się do dużej ilości energii po amfetaminie “Y’all got cocaine eyes Yeah / you got speed-freak jive”. Utwór „Just Like a Woman” Boba Dylana zawiera fragment:

“With her fog, her amphetamine and her pearls. / She takes just like a woman, yes, she does / She makes love just like a woman, yes, she does / And she aches just like a woman.”

***

Cztery sole amfetaminy zawarte w preparacie pod nazwą handlową Adderalli znalazły zastosowanie w e-sporcie. Gracze, aby podtrzymać koncentrację, czujność i poprawić koordynację ręka-oko sięgali po Adderalli. Od sierpnia 2015 r. Electronic Sports League bada graczy pod kątem zażywania stymulantów. Na uczelniach wyższych amfetamina znana jest ze zwiększania wyników w nauce. Nie można pominąć zwykłego użytku rekreacyjnego tych substancji jako środków pobudzających i euforyzujących..

***

Jako, że moja dusza humanisty, historyka i miłośnika sztuki została zaspokojona. A meta, speed, kryształ zostały osadzone w kontekście kulturowym. Czas na twardą naukę.

Zaczniemy od tego, co to jest za związek chemiczny. Amfetamina jest metylowaną pochodną fenyloetyloaminy (patrz: schemat). Fenyloetyloamina to dekarboksylowana fenyloalanina. Fenyloalanina to po prostu aminokwas białkowy. Grupa metylowa, która przyłącza się do fenyloetyloaminy jest w zielonym kole. Amfetamina występuje w postaci dwóch enancjomerów L i D. Metamfetamina to N-metylowa pochodna amfetaminy. Grupa N-metylowa metamfetaminy jest w niebieskim kole. Mają postać białego proszku, który można podawać dożylnie, palić lub wciągać (wąchać) nosem.

Na razie wszystko powinno być jasne. Z przykrością informuję, że nie będziemy się uczyć syntezy. Medykowi nie jest to potrzebne. Na Wikipedii jest. 😉

Jak działa? Pokażę, na przykładzie amfetaminy. Metamfetamina działa podobnie, ale dłużej i efekty jej zażycia są znacznie intensywniejsze.

Amfetamina przenika do neuronu presynaptycznego na zasadzie dyfuzji lub przez DAT “Dopamine Active Transporter”.

Wewnątrz neuronu presynaptycznego amfetamina wiąże się z TAAR1 “Trace Amine-Associated Receptor 1”. To receptor związany z aminami śladowymi. Pobudzenie tego receptora prowadzi do zwiększenia syntezy cAMP w neuronie i aktywacji kinazy A, która fosforyluje DAT, znajdujący się w błonie komórkowej. Ufosforylowany DAT ulega internalizacji i następuje przerwanie transportu dopaminy ze szczeliny synaptycznej do neuronu presynaptycznego, co zwiększa ilość tego neurotransmitera w szczelinie synaptycznej.

Amfetamina wchodzi również do pęcherzyków synaptycznych przez VMAT2 – pęcherzykowy transporter monoamin 2, transportuje monoaminy z cytozolu do pęcherzyka synaptycznego. Wnikająca do pęcherzyków synaptycznych amfetamina powoduje wzrost pH i hamuje działanie VMAT2. Następuje zniesienie gradientu pH i uwolnienie dopaminy do cytozolu przez VMAT2. Następnie cytozolowe cząsteczki dopaminy są uwalniane z neuronu presynaptycznego do szczeliny synaptycznej poprzez transport zwrotny w DAT.

W większości środków działających na OUN mamy do czynienia z szerokim zakresem działania. Amfetamina nie jest wyjątkiem. Uwalnia dopaminę, ale też serotoninę i noradrenalinę. 

Efekty działania?
Znacznie zwiększa aktywność OUN w wielu obszarach mózgu, szczególnie pobudzane są części kory mózgowej i jąder podstawy. Ma działanie sympatykomimetyczne.

Jak wygląda osoba, która jest pod wpływem amfetaminy?
Jest nadaktywna ruchowo, gadatliwa i w euforii. Amfetamina hamuje chęć spania, zmniejsza zmęczenie, znudzenie, stereotypie ruchowe i apetyt.
Działanie terapetyczne amfetamin, wykorzystuje się w leczeniu narkolepsji, zespołu hiperaktywności z deficytem uwagi (ADHD) oraz jako środek pomocniczy w leczeniu otyłości.

Jakie objawy somatyczne towarzyszą zażyciu amfetaminy?
Przyspieszona częstotliwość rytmu serca, często doprowadzając do niemiarowości.
Wzmożona potliwość, rozszerzone źrenice i nadciśnienie tętnicze. Pojawia się suchość w ustach, drżenia, zaburzenia widzenia i podwyższenie temperatury ciała. Może pojawić się lęk, drażliwość, napady paniki i objawy paranoidalne.

W jakim mechanizmie zachodzą zgony po amfetaminie?
Najczęściej w statystykach pojawiają się po prostu wypadki, potem hipernatremia (m.in. z odwodnienia), krwotoki wewnątrzczaszkowe, zatory w naczyniach mózgowych i zaburzenia rytmu serca.

Kto rozwija uzależnienie od amfetaminy?
Dzielimy populację na osoby, które zażywają ją rekreacyjnie, w celu poprawy funkcjonowania i osoby uzależnione. Większe ryzyko uzależnienia powstaje wtedy, gdy jest przyjmowana regularnie, w dużych dawkach i w formie dożylnej lub palenia. W porównaniu, np. do alkoholu, amfetaminę rzadko przyjmuje się codziennie, ponieważ doprowadza do wyczerpania organizmu. Schemat, który jest popularnie obierany to epizody intensywnego zażywania amfetaminy, a potem okres abstynencji. W czasie odstawienia, aby się wyciszyć te osoby często przyjmują środki działające depresyjnie na OUN, np. benzodiazepiny.
Szacuje się, że około 10% osób używających amfetaminy się uzależnia.

Jak możemy pomóc?
Objawy przedawkowania i odstawienia amfetamin leczone są objawowo. Pacjent powinien przebywać w jednym miejscu przez kilkanaście dni. Powinien jeść i spać tyle na ile ma ochotę. Można zastosować krótkotrwale benzodiazepiny u silnie pobudzonego chorego. Gdy jest mocno przygnębiony należy ocenić ryzyko samobójstwa. Przy długotrwałym przygnębieniu i pojawiających się objawach depresyjnych ocenić, czy nie wymaga podania leków przeciwdepresyjnych.
Nie ma skutecznej farmakoterapii uzależnienia od tych stymulantów. Obecnie najlepiej sprawdzoną metodą jest terapia motywująca i terapia poznawczo-behawioralna.

Rynek stymulantów w Europie.
Najpopularniejsza jest amfetamina, potem MDMA (ekstazy, o tym będzie oddzielny artykuł), a mniej metamfetamina. Wartość rynku głównych syntetycznych substancji pobudzających szacuje się na co najmniej 1,8 mld euro rocznie w przypadku amfetaminy (w tym metamfetaminy) oraz 0,67 mld euro w przypadku ekstazy. Największymi producentami MDMA i amfetaminy w UE są Holandia i Belgia, natomiast większość metamfetaminy wytwarzana jest prawdopodobnie w Czechach.

Dotarliście do końca. Temat jest bardzo złożony i rozległy, więc trzeba to traktować jako swego rodzaju zachętę do dalszego zgłębiania informacji. Mam nadzieję, że zostajecie z pewną ogólną wiedzą odnośnie amfetaminy i metamfetaminy. Niektóre ciekawostki można wyciągnąć z tekstu i poczuć się jak Walter White z serialu “Breaking Bad”. W końcu, w sekrecie trochę też i po to uczymy się farmy.



Bibliografia:

Miller GM (January 2011). „The emerging role of trace amine-associated receptor 1 in the functional regulation of monoamine transporters and dopaminergic activity”. Journal of Neurochemistry. 116 (2): 164–176.

Eiden LE, Weihe E (January 2011). „VMAT2: a dynamic regulator of brain monoaminergic neuronal function interacting with drugs of abuse”. Annals of the New York Academy of Sciences. 1216 (1): 86–98

Psychiatria Podręcznik dla studentów medycyny Jarema Marek

https://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/2374/EU%20Drug%20Markets_Strategic%20Overview%20PL_web.pdf